Jak szewc stał się pionierem chirurgii serca

Wyobraźmy sobie Chicago, rok 1893. Do niedawno założonego szpitala Provident w środku nocy trafia młody mężczyzna z poważną raną kłutą klatki piersiowej – rezultat bójki w barze. Stan pacjenta gwałtownie się pogarsza, a lekarze tamtych czasów uważają operowanie serca za zbyt niebezpieczne i praktycznie niewykonalne. Dr Daniel Hale Williams, dyżurujący tej nocy chirurg, podejmuje jednak odważną decyzję: postanawia spróbować uratować życie pacjenta poprzez operację serca, czego wcześniej niemal nikt nie odważył się dokonać. W warunkach dalekich od współczesnych standardów – bez antybiotyków, nowoczesnej aparatury czy zaawansowanej anestetyki – Williams ostrożnie otwiera klatkę piersiową poszkodowanego i dokonuje operacji, która przejdzie do historii​. Kilka tygodni później pacjent opuszcza szpital w pełni zdrowia i będzie żył jeszcze dwie dekady​. Ta pionierska operacja uczyniła dr. Williamsa jednym z pierwszych lekarzy na świecie, którzy z sukcesem przeprowadzili operację na otwartym sercu​. Kim był ten niezwykły chirurg i jaki wpływ wywarły jego dokonania na współczesną medycynę?

Krótka historia życia Williamsa

Daniel Hale Williams przyszedł na świat 18 stycznia 1856 roku w Hollidaysburg w stanie Pensylwania (USA)​. Dorastał w niesprzyjających warunkach – jako Afroamerykanin w XIX-wiecznej Ameryce musiał pokonywać bariery rasowe na każdym kroku. Po śmierci ojca młody Daniel imał się różnych zajęć (był m.in. czeladnikiem szewskim i pracował jako fryzjer) zanim odkrył powołanie do medycyny​. Dzięki determinacji i wsparciu życzliwych osób ukończył studia medyczne w Chicago w 1883 roku​. Jako jeden z zaledwie trzech czarnoskórych lekarzy praktykujących wówczas w Chicago​, Williams dostrzegał, jak trudno było czarnym pacjentom i medykom otrzymać należne traktowanie. Większość szpitali nie przyjmowała w ogóle czarnoskórych pacjentów lub umieszczała ich na osobnych, gorzej wyposażonych oddziałach, a czarnoskórzy lekarze nie mogli pracować w placówkach zdominowanych przez białych​. W odpowiedzi na te nierówności Williams postanowił stworzyć miejsce, które przełamie te bariery. W 1891 roku założył w Chicago szpital Provident, pierwszą placówkę medyczną w USA o charakterze bez segregacji rasowej – leczącą zarówno czarnoskórych, jak i białych pacjentów, oraz zatrudniającą personel różnych ras​. Było to również pierwsze w kraju szkolne centrum pielęgniarstwa dla czarnoskórych kobiet. Działalność Williamsa otworzyła drzwi do kariery wielu czarnoskórym lekarzom i pielęgniarkom, którzy wcześniej nie mieli gdzie zdobywać praktyki.

Przełomowa operacja serca w 1893 roku

Dwa lata po założeniu Provident Hospital, 9 lipca 1893 roku, doszło do wydarzenia, które rozsławiło dr. Williamsa. Tego dnia do szpitala trafił ciężko ranny James Cornish, 24-letni mężczyzna ugodzony nożem w klatkę piersiową podczas bójki. Rana okazała się groźna – nóż uszkodził wewnętrzną tętnicę piersiową oraz przebił osierdzie, czyli błonę otaczającą serce​. W tamtym okresie panowało przekonanie, że operowanie serca kończy się nieuchronnie śmiercią pacjenta, dlatego większość lekarzy unikała takiej interwencji​. Dr Williams stanął przed dramatycznym wyborem: albo podjąć ryzyko operacji, albo patrzeć, jak pacjent umiera.

Mając świadomość braku alternatyw, Williams zdecydował się na operację. Przy świetle lamp naftowych, w obecności sześciu asystujących lekarzy​, ostrożnie otworzył klatkę piersiową pacjenta. Serce Cornisha wciąż biło – w końcu nie istniały wtedy technologie umożliwiające krążenie pozaustrojowe i zatrzymanie akcji serca, jak robi się to dziś przy operacjach na „zimnym” sercu. Chirurg odnalazł krwawiącą tętnicę i zaszył ją katgutem (nicią chirurgiczną używaną w tamtych czasach)​. Następnie zauważył nacięcie w okolicy worka osierdziowego i delikatnie je zszył, starając się nie uszkodzić samego serca​. Po zabezpieczeniu obrażeń zamknął ranę w klatce piersiowej pacjenta.

Operacja zakończyła się sukcesem – ku zdumieniu obserwatorów James Cornish przeżył. Po spędzeniu 51 dni w szpitalu na rekonwalescencji opuścił go w dobrej formie​. Co więcej, żył jeszcze kolejnych 20 lat po zabiegu​, stając się żywym dowodem na to, że nawet tak ryzykowna interwencja chirurgiczna może się powieść. Dokonanie Williamsa uważa się za jedną z pierwszych udanych operacji serca na świecie – często jest on wymieniany jako pierwszy chirurg, któremu powiodła się operacja otwartego serca w warunkach szpitalnych​. Jego odwaga zapoczątkowała nową erę w medycynie, udowadniając, że chirurgia serca nie musi być tematem tabu.

Znaczenie osiągnięć Williamsa dla współczesnej medycyny

Operacja przeprowadzona przez dr. Williamsa w 1893 roku była przełomem, który zainspirował środowisko medyczne do ponownego przemyślenia tego, co jest możliwe. W czasach Williamsa ingerencje chirurgiczne w klatkę piersiową, a zwłaszcza w okolice serca, były niemal niepraktykowane ze względu na ogromne ryzyko. Sukces Williamsa pokazał jednak, że serce można operować, co dodało odwagi innym lekarzom. Choć na prawdziwy rozwój kardiochirurgii trzeba było poczekać jeszcze kilkadziesiąt lat, pionierski zabieg Williamsa stał się kamieniem milowym. Utorował drogę kolejnym śmiałym próbom leczenia urazów serca – zarówno w Stanach Zjednoczonych, jak i na świecie.

Co ważne, osiągnięcia Williamsa wykraczają poza samą techniczną stronę operacji. Był on także reformatorem w dziedzinie organizacji opieki medycznej. Jego Provident Hospital stworzył model szpitala otwartego dla wszystkich, niezależnie od rasy, ustanawiając standard równego traktowania pacjentów​. Williams dał przykład, że wysoka jakość opieki i szkolenia medycznego może iść w parze z inkluzywnością. W czasach głębokiej segregacji rasowej zatrudnienie mieszanej kadry lekarzy i pielęgniarek oraz przyjmowanie pacjentów bez względu na kolor skóry było aktem odwagi społecznej. Dzięki temu Williams przyczynił się do zmniejszania nierówności w dostępie do opieki zdrowotnej. Dziś idea, że szpitale powinny służyć całej społeczności jednakowo, jest fundamentem systemów ochrony zdrowia – a Williams był jednym z tych, którzy ten fundament kładli.

Ponadto, jako wybitny chirurg i nauczyciel, Williams wykształcił pokolenie nowych lekarzy. Pracując później jako ordynator w szpitalu Freedmen’s Hospital w Waszyngtonie (od 1894 r.) stworzył wzorcowy program stażowy dla młodych lekarzy oraz kolejny szkoły pielęgniarskiej​. Wykładał także chirurgię na Howard University. Jego podopieczni rozsiali się po całym kraju, poprawiając jakość opieki medycznej dla afroamerykańskiej społeczności​. Ten efekt mnożnikowy – szkolenie i inspirowanie kolejnych medyków – to również istotna część dziedzictwa Williamsa.

Wpływ na rozwój kardiologii i operacji na otwartym sercu

Mimo iż operacja Williamsa była doraźnym zabiegiem ratującym życie, a nie planowaną operacją kardiochirurgiczną w dzisiejszym rozumieniu, jej sukces zapoczątkował proces, który doprowadził do rozwoju nowoczesnej kardiologii i kardiochirurgii. Po 1893 roku kolejni lekarze ostrożnie podejmowali się operacji serca przy urazach – już dwa lata później w Europie niemiecki chirurg Ludwig Rehn zszył ranę serca z pozytywnym skutkiem (1895 rok), co potwierdziło, że serce nie jest nietykalne. Przez pierwszą połowę XX wieku przeprowadzano wprawdzie tylko pojedyncze, eksperymentalne operacje kardiochirurgiczne, ale każda z nich dokładała cegiełkę do wiedzy medycznej.

Prawdziwy rozkwit operacji na otwartym sercu nastąpił dopiero w latach 50. XX wieku, wraz z wynalezieniem aparatu do krążenia pozaustrojowego (tzw. płuco-serce). Urządzenie to pozwalało utrzymać przy życiu pacjenta podczas zatrzymania pracy serca na czas operacji, co otworzyło drogę do bezpiecznego przeprowadzania skomplikowanych zabiegów wewnątrz serca. Można powiedzieć, że od pionierskiej operacji Williamsa do ery nowoczesnej kardiochirurgii upłynęło około pół wieku – pół wieku postępu możliwego dzięki temu, że ktoś udowodnił, iż operacja serca może się powieść.

Dzisiaj zabiegi kardiochirurgiczne, takie jak pomostowanie aortalno-wieńcowe (bajpasy), wymiana zastawek serca czy korekcja wad wrodzonych serca, stały się rutyną w wielu szpitalach na świecie. Historia dr. Daniela Hale Williamsa przypomina nam, od jak odważnych początków się to wszystko zaczęło. Jego nazwisko pojawia się w podręcznikach jako synonim pionierstwa – zarówno w sensie medycznym, jak i społecznym. Współcześni kardiochirurdzy, dysponujący zaawansowanym sprzętem i lekami, stoją w pewnym sensie na barkach takich gigantów jak Williams, którzy przecierali szlaki w znacznie trudniejszych warunkach.

Ciekawostki o Danielu Hale’u Williamsie

• Niezależny rekordzista – Operacja Williamsa z 1893 r. była prawdopodobnie drugą udaną operacją serca na świecie, choć długo uznawano ją za pierwszą. Okazało się, że dr Henry C. Dalton w 1891 r. w St. Louis również zaszył ranę osierdzia u pacjenta, ale nie opublikował od razu wyników tego zabiegu​. Williams nie wiedział o dokonaniu Daltona, więc działał zupełnie niezależnie, opierając się na własnej wiedzy i umiejętnościach.
• Założyciel organizacji lekarskich – Williams angażował się w działania na rzecz integracji w środowisku medycznym. W 1895 roku pomógł założyć National Medical Association (NMA) – organizację zrzeszającą czarnoskórych lekarzy w USA, powstałą w odpowiedzi na wykluczanie ich ze struktur Amerykańskiego Stowarzyszenia Medycznego (AMA)​. Był też pierwszym czarnoskórym członkiem założycielem prestiżowego American College of Surgeons (od 1913 r.)​, co w tamtej epoce było ogromnym wyróżnieniem.
• Provident Hospital działa do dziś – Szpital Provident, który Williams założył w Chicago, przetrwał ponad sto lat. Choć na krótko zamykany w latach 80. XX w., obecnie nadal funkcjonuje jako część systemu opieki zdrowotnej hrabstwa Cook. Misja placówki – zapewnianie opieki wszystkim potrzebującym bez względu na ich możliwości finansowe czy pochodzenie – pozostaje zgodna z wizją Williamsa z XIX wieku​.
• Życie po słynnym zabiegu – Po swoim historycznym sukcesie Williams kontynuował karierę chirurgiczną. W 1902 r. przeprowadził jedną z pierwszych udanych operacji śledziony (zaszył pękniętą śledzionę pacjenta)​. Niestety, w późniejszych latach zmagał się z problemami zdrowotnymi – doznał udaru mózgu. Zmarł w 1931 roku w wieku 75 lat, ale pamięć o jego osiągnięciach przetrwała do naszych czasów.

Daniel Hale Williams zapisał się w historii jako lekarz, który nie bał się przekraczać granic – zarówno tych medycznych, jak i społecznych. Jego pionierska operacja serca w 1893 roku utorowała drogę nowoczesnej kardiochirurgii, a działalność na polu organizacji służby zdrowia przyczyniła się do bardziej sprawiedliwego i otwartego systemu opieki. Dla współczesnej kardiologii i medycyny jest symbolem odwagi, innowacyjności i humanizmu, który do dziś inspiruje kolejne pokolenia lekarzy​. Możemy być wdzięczni, że dzięki takim postaciom medycyna serca rozwinęła skrzydła, ratując życie niezliczonym pacjentom na całym świecie.